مقدارحجم کنده کاری شده روی چوب شیوه های متعددی درهنر منبت به وجود می آورد.شناخت روش های منبت کاری درجریان آموزش منبت نقش بسزائی دارد چراکه منجربه تفاوت درنحوه کارکردن وانتخاب ابزارهای متفاوت می شود.
طبق سند های موجود ومدارک وبررسی های انجام گرفته شیوه های منبت کاری را در مجموع می توان به پنج دسته طبقه بندی کرد.(منبت کاران شرقی)
1- تخت 2- محدب 3- مقعر 4- شبکه 5-حجم
1-تخت:این شیوه به سه روش انجام می شده است.الف-کتیبه ای: زمینه ساده وعمق زیاد است.ب-حکاکی ج- گل وبرگ دار: که دراین روش حاشیه وزمینه اصلی با هم کار شده است وعمق زمینه منفی آن نسبت به خط کمتر است،رواج این شیوه دردوره سلجوقی بوده است،روسازی وپرداخت به صورت مسطح انجام می گرفته است.
2-محدب: فرم ها به صورت برآمده و محدب پرداخت شده است که این روش ازاواخر دوره سلجوقی شروع واوج آن درعصرایلخانی بوده است.
3-مقعر:دردوره های مختلف تاریخی انجام گرفته از دوران تیموری تا اواخر دوره قاجارکه به سه زیر شاخه تقسیم می شود، الف:نیش ب:تیج ج:جست
این کلمات برگرفته اززبان محلی شهرهای که درایران ازخاستگاهای منبت بوده اندمی باشد چرا که ریشه کلمه منبت به معنای رویاندن و رویانده شدن است وعناصر گیاهی به صورت طبیعی بیشترین کاربرد را درهنرمنبت آن زمان داشته است به همین خاطرسرزدن یا پدیدارشدن جوانه گیاه ازخاک را نیش زدن،رشد کم گیاه را تیج کشیدن ورشد نسبی جوانه گیاه را جست می نامند.
بنابراین منبت مقعربسیارکم وملایم که عمق زمینه اش 5/1 میلی متر باشد را نیش گفته که در دوران قاجاررواج یافته است.اندکی برجسته ترازنیش را تیج می نامند که دراواخردوره تیموری و صفوی بیشترین کاربرد را داشته است وعمق زمینه آن بین 2 تا 8 میلی مترمی باشد.
جست(نیم برجسته)عمق زمینه بین 8 تا 20 میلی متراست ودردوران تیموری رواج داشته است.
4.شبکه: مدل در شیوه شبکه درشت وعمق زمینه دراین روش زیاد وغالبا با شبکه بری همراه است،این روش ازقرن هشتم هجری درایران رواج پیدا کرد وکاربرد فراوان آن از دوره قاجار با ورود مبلمان به ایران بود،دراین زمان منبت کاران به دلیل تماس بیشتربا غرب وآشنای با شیوه های استادان اروپای از تاثیرآنها برکنارنماندند.تاثیرمنبت کاران ایتالیای وفرانسوی برمنبت کاران ایرانی درعهد قاجارمشهود است. حسین صنایع پرور می گوید افرادی چون موسی آقایان که تحصیل کرده آلمان بود دررواج منبت با نقش فرنگی نقش بسزایی داشت.
5-حجم:ورود مبلمان به ایران وآشنایی با شیوه های اروپائی درایجاد شیوه حجم تاثیرزیادی دارد.
البته عناوین دیگری درایران بین منبت کاران مرسوم است که رایج تروعامی ترمی باشد به عنوان مثال منبت سنتی،منبت چاقوئی،منبت خط،منبت حجم،و...
البته طبقه بندی که دربالا ذکرشد مورد تایید منبت کاران شرقی می باشد چرا که بیشتر کارهایشان به صورت مقعربوده این درحالی است که منبت کاران غربی بیشتر کارهایشان محدب بوده متاسفانه تقسیم بندی غربی بیشتر درکتاب های ایرانی مورداستفاده قرارگرفته شایسته بودهردوطبقه بندی را داشته باشیم. .
شیوه های منبت کاران غربی به دو دسته تقسیم بندی می شده:
برجسته نمایی چهارزیرشاخه داشته الف-رولیف: نوعی از منبت که برجستگی خفیفی دارد حتی باحاشیه هم سطح است.
ب:بارولیف: که اززمینه کمی بالا آمده وازشیوه قبلی رولیف کمی بالاتر است.
ج-ارولیف: دراین شیوه منبت کاری برجستگی ها زیادترمی شود وعمق بیشتری درزمینه ایجاد می شود
د-پیکره: دراین روش دیگرزمینه ای نداریم وحجمی کاملا سه بعدی داریم.
2-حکاکی: دراین شیوه کاری مدل پایین تراززمینه اصلی اجراوگود می شود به معنای دیگر مدل معکوس کارشده دراین روش کنده کاری به صورت مثلثی مسطح یا خطی انجام می گیرد .
جا داردبه سبک اسکاندیناوی نیزاشاره کنیم،این روش ازکنده کاری درکشورهای اسکاندیناوی از محبوبیت بسیاری برخورداراست دراین سبک کاری ازچوب های نرم وچاقوبرای کنده کاری استفاده می شود،نکته مهم این است که جای ابزار به عبارتی بافتی که ابزار ایجاد می کند باقی می ماند، مدل های کاریکاتوری دراین روش رواج فراوانی دارد،موضوعات مختلفی در این سبک کار می شود.
امیل جانل ازهنرمندان به نام این شیوه کاری است وهمچنین هارلی رفسال دراین سبک شخصیت شناخته شده بین الملی است که متخصص درسبک اسکاندیناوی می باشد.
در سال 1383 شیوه کاری را معرفی کردم که نام آن را منبت نوین نهادم در این سبک کاری با استفاده از طراحی و ترکیب بندی اصولی و فضابندی مناسب در اجرا و استفاده از تکنیک و بافت های آزاد تر و جسورانه ترسعی بر آن داشتم تا تنوعی ساده و دلنشین ارائه دهم که خوشبختانه مورد توجه نسل جدید ایرانی قرار گرفت .
تمامی منبت کاران ایرانی کوشش می کنند که این هنرزیبا،جذاب،اصیل و با هویت ملی را زنده و پویا نگه دارند به امید توفیق و بهروزی وسلامتی برای تمامی عزیزان که دراین راه زحمات زیاد و رنج های فراوانی را متحمل شده اند.
گردآورنده و تنظیم علیرضانوری
منابع و ماخذ
- مطالعات و مصاحبه های میدانی علیرضانوری درتهران وگلپایگان،مصاحبه و گفتگو با استاد محمد رضا توسلی،استاد ابراهیم توسلی،مرحوم استاد صافی واستاد غلام رضا غدیری و...
- ای ولف هانس،صنایع دستی کهن ایران ترجمه سیروس ابراهیم زاده انتشارات وآموزش انقلاب اسلامی
- بیگی حسن،مروری بر صنایع دستی ایران سروش
- زکی محمد حسن،صنایع ایران بعد ازاسلام ترجمه محمد علی خلیلی تهران اقبال
- شجاع نوری نیکو، منبت ایران رساله کارشناسی ارشد پژوهش هنر دانشگاه تهران (راهنما دکتر یعقوب آژند)